برای این که بدانیم با کودکان حساس چگونه برخورد کنیم تا دنیا برای آن ها امن تر و زندگی کردن برایشان راحت تر شود، اولین قدم این است که او را با همه تفاوت هایش همانطور که هست بپذیریم و باور داشته باشیم. والدین باید بدانند که به جای تنبیه کردن کودک باید او را تشویق کنند، به او احترام بگذارند، به عنوان والدین باید با کودکان حساس رابطه خوبی شکل دهند، با صدای بلند با آن ها حرف نزنند، اگر فضای امنی خواست تا حد امکان برایش فراهم کنند، با این کودکان باید منعطف باشند، او را تشویق کنند تا چیزهای جدید را امتحان کند، به آن ها کمک کنند سازگارتر شوند تا در جامعه زیاد دچار مشکل نشوند، در صورتی که مشکلات زیاد است و نمی توانید خودتان آن ها را حل کنید از یک روانشناس کمک بگیرید و در نهایت باید در مسیر کمک به این کودکان صبور باشید.
کودک حساس چه کودکی است؟
کودک حساس کودکی است که نسبت به محیط آگاه و حساس تر است و خیلی زود به تغییرات هرچند کوچک اطرافش واکنش نشان می دهد. این کودکان از تمام صداها، بوها و دمای محیط اطراف خود آگاه هستند و به شدت تحت تاثیر احساسات دیگران قرار می گیرند.
حساس بودن یک موضوع کاملا رایج است و تقریبا در ۱۵ تا ۲۰٪ از جمعیت وجود دارد.
برداشت های اشتباه از حساس بودن
حساس بودن اغلب با وضعیت های دیگری از جمله خجالتی بودن، درونگرا بودن، ترسو بودن و… توصیف می شود و به همین دلیل کودکان حساس اغلب توسط اطرافیان به اشتباه درک می شوند و مورد قضاوت نادرست قرار می گیرد. حساس بودن شاید شبیه ویژگی های شخصیتی و بیماری هایی باشد اما در واقع هیچ یک از این موارد نیست.
1- خجالتی بودن
کودک خجالتی مضطرب است و از ورود به موقعیت های اجتماعی ناآشنا خودداری می کنند در حالی که کودک حساس از موقعیت های اجتماعی اجتناب نمی کند، آن ها فقط برای پردازش موقعیت به کمی زمان نیاز دارند.
2- درونگرایی
درونگرایی یکی از ویژگی های شخصیتی است؛ این افراد محتاط تر و متفکرتر هستند، موقعیت های اجتماعی آن ها را خسته می کند و دوست دارند بیشتر وقت خود را تنها باشند در صورتی که کودک حساس برای شرکت در موقعیت های اجتماعی فقط به زمان بیشتری نیاز دارد.
3- روان رنجوری
روان رنجوری یک اختلال روانی است که با رفتارهای وسواسی، اضطراب و افسردگی مشخص می شود در حالی که این صفات، صفات افراد حساس نیست و حساس بودن نشانه و نتیجه ای از اختلالات روانی نیست.
4- اختلال پردازش حسی
اختلال پردازش حسی به معنی پاسخ دهی بسیار کم یا بیش از حد نسبت به محرکات محیطی است که عملکرد روزانه فرد را مختل می کند در حالی که حساس بودن به این معنی نیست.
با این حال، اگر کودکان حساس در دوران کودکی در محیط های نامناسبی قرار بگیرند، به احتمال بسیار زیاد دچار مشکلات رفتاری می شوند.
نشانه های یک کودک حساس
اگر فرزند شما یک بچه حساس است، احتمالا برخی از ویژگی های زیر را دارد:
- خیلی زود به صداهای بلند، بوهای تند و یا نورهای شدید واکنش نشان می دهد.
- چیزهایی مانند برچسب لباس ها و یا درزهای جوراب آن ها را اذیت می کنند.
- خیلی زود متوجه کوچکترین تغییرات در محیط می شوند مانند تغییراتی در رنگ، بو، دما و…
- با ناراحتی دیگران ناراحت می شوند.
- سوالات عمیق و متفکرانه ای می پرسند.
- به شدت شهودی و ادراکی هستند.
- قبل از اقدام به کاری به همه چیز فکر می کنند.
- با وجدان هستند.
- خیلی زود ناراحت می شوند و احساسات شدیدی را تجربه می کنند.
- به شدت به درد، دارو و آلرژن ها حساس هستند.
با کودکان حساس چگونه برخورد کنیم؟
چند راهکار ساده وجود دارد که والدین می توانند برای کمک به کودک حساسشان از آن ها استفاده کنند:
1- کودکان را بپذیرید و باور داشته باشید
پذیرش، اولین و مهمترین قدم برای حمایت از کودک حساس است. در واقع کودکان حساس نیز مانند هر کودک دیگری نیاز دارند همانگونه که هستند پذیرفته شوند و این که والدین فرزندان خود را همانگونه که هستند بپذیرند، همیشه راهکار مناسبی است.
والدین باید توجه داشته باشند که کودک حساس کودک ضعیفی نیست، بلکه او فقط دنیا را به شیوه خاص خودش تجربه می کند؛ بنابراین وقتی فرزندتان می گوید چیزی اذیتش می کند و یا درد دارد فقط کافی است او را باور کنید در حالی که ممکن است آن چیز اصلا برای شما آزادهنده نباشد.
2- از فرزندپروری انضباط مثبت استفاده کنید
انضباط مثبت یکی از شیوه های فرزندپروری است که در آن والدین با فرزندشان ارتباط موثری دارند، نسبت به یکدیگر احترام متقابل دارند، به جای تنبیه کودک را تشویق می کنند و برای حل مشکلات به دنبال راه حل هستند. روش های خشن و سخت نه تنها حساسیت کودکان را کمتر نمی کند بلکه به عزت نفس آن ها آسیب می رساند و احساس شرم در این کودکان را زیاد می کند.
این شیوه برای همه کودکان، به ویژه کودکان حساس خوب است و نتایج مثبتی به همراه دارد.
3- نسبت به صدای بلند خود آگاه باشید
صداهای بلند برای کودکان حساس آزاردهنده است. حتی شکایات جزئی در صورتی که با صدای بلند و فریاد مطرح شود ممکن است باعث عصبانیت کودک شود.
از آن جایی که این بچه ها نسبت به انتقاد و اشتباهات خودشان حساس ترند، نیازی به تنبیه نیست تا به آن ها بفهمانیم که کار اشتباهی انجام داده اند، گاهی اوقات فقط کافی است یک نظر ساده به آن ها بدهیم.
4- صبور باشید
هنگامی که کودکان حساس کار اشتباهی انجام می دهند دچار احساسات شدیدی می شوند و ممکن است مدت زیادی طول بکشد تا آرام شوند؛ در واقع آن ها به زمان و حمایت عاطفی بیشتری نیاز دارند.
این بچه ها همچنین محتاط و متفکر هستند؛ یعنی برای پردازش جزئیات یک رویداد یا یک سوال اغلب به زمان بیشتری نیاز دارند. پس وقتی از آن ها سوالی می پرسید یا موقعیت جدیدی را به آن ها معرفی می کنید و یا منتظر تصمیم گیری او هستید، صبور باشید. آن ها به مرور زمان با تمرین کردن بهتر می شوند.
5- به فضای امن و زمان آزاد او اهمیت بدهید
برنامه ریزی بیش از حد برای بچه ها، پر کردن اغلب زمان روزانه او و ثبت نام او در انواع و اقسام کلاس ها و برنامه های درسی را باید در حد معقولی نگه دارید که کودک زمان کافی برای استراحت و بازی در طول روز داشته باشد تا فشار زیادی بر او وارد نشود. همچنین اگر کودکتان زمانی را برای سکوت و در آرامش بودن و فضای امنی می خواهد، تا جای امکان به درخواست او احترام بگذارید و چنین فضایی را برای او فراهم کنید تا احساس طرد شدن نکند.
6- انعطاف پذیر باشید
در برابر نیازهای حسی کودکان حساس انعطاف پذیر باشید تا بتواند در فعالیت های خانوادگی شرکت کند؛ به عنوان مثال اگر نمی خواهد او را در آغوش بگیرند و یا ببوسند، این موضوع را زودتر به سایر اعضای خانواده اطلاع دهید. همچنین می توانید به اعضای خانواده و یا خود کودک پیشنهاد بدهید تا به روش های دیگری مانند یادداشت تشکر و یا مشت زدن به یکدیگر ابراز محبت کنند. اگر کودکتان در چنین جمع هایی اذیت شد و مجبور شد تا آن جا را ترک کند، سعی کنید این اجازه را به او بدهید.
7- او را تشویق کنید اما مجبورش نکنید که چیزهای جدیدی را امتحان کند
در حالی که نباید زیاد به آن ها فشار بیاورید، زیاد هم نباید از آن ها مراقبت کنید؛ آن ها را به اندازه کافی در معرض تجربیات جدید قرار دهید و آرام آرام او را تشویق کنید تا چیزهای جدید را امتحان کند. یادتان باشد این بچه ها در ابتدا ممکن است امتناع کنند اما با گذشت زمان و صبر، اعتماد به نفس آن ها افزایش می یابد و وارد عمل می شوند.
8- به آن ها کمک کنید تا سازگارتر شوند
همانطور که فرزندتان بزرگتر می شود باید با دنیای واقعی آشنا شود؛ دنیایی که باید در آن سازگار بود و اکثر مردم هم حساس نیستند. از آن جایی که معمولا حرف زدن و ابراز وجود کردن برای این بچه ها کار ساده ای نیست، آن ها را تشویق کنید با صدای بلندتر حرف بزنند تا صدایشان شنیده شود. همچنین می توانید شما هم کم کم صدایتان را در خانه بالا ببرید تا با این میزان از بلندی صداها آشنا شوند.
9- درباره حساسیت به کل اعضای خانواده آموزش دهید
به اعضای خانواده خود یاد دهید که حساسیت چیست؛ اطرافیان باید بدانند که کودک حساس مشکلی ندارد و نباید آن ها را به دلیل متفاوت بودن، ناامید و سرزنش کرد. زیاد حساس بودن یک عیب نیست، بلکه نقاط قوت و ویژگی های مثبتی هم دارد که باید آن ها را به اطرافیانتان یادآوری کنید.
10- کمک گرفتن از روانشناس
گاهی اوقات اعضای خانواده کودک نمی توانند نیازهای فرزندشان را درک کنند و یا در نحوه تعامل با او دچار مشکل می شوند؛ در چنین شرایطی می توان از یک روانشناس حرفه ای در حوزه کودک و نوجوان کمک گرفت تا درباره این مسائل به خوبی به والدین و از همه مهم تر به خود کودک کمک کند.
نتیجه گیری
به طور کلی بچه های حساس برای پیشرفت کردن به تشویق زیادی نیاز دارند؛ بنابراین تلاش های فرزندتان را تحسین کنید نه توانایی های او را. کودک باید باور کند که با تمرین کردن می تواند پیشرفت کند و نباید به خاطر توانایی های محدودش محدودتر شود.