صبور بودن، آرامش داشتن در حین ناسازگار بودن بچه، درک کردن کودک، توجه کافی به کودک، برقراری ارتباط موثر با فرزند و یاد دادن ارتباط موثر با او، بررسی مشکلات جدی، پیدا کردن علت بد رفتاری کودک و در نهایت کمک گرفتن از روانشناس راهکارهای موثری هستند که به ما یاد می دهند باید با کودک ناسازگار چه کنیم که وقتی بزرگتر می شوند با مشکلات رفتاری مواجه نشوند و تعاملات سالم تری با دیگران داشته باشند.
کودک ناسازگار چه کودکی است؟
گاهی اوقات در یک دوره سنی خاص و به دلایل مختلف کودکان ممکن است سخت و ناسازگار شوند و با رفتارهای آزاردهنده شان والدین را اذیت کنند. بسته به سن کودک، بچه های ناسازگار رفتارهای آزاردهنده مختلفی از خودشان نشان می دهند مثل غر زدن، نق زدن، گریه کردن بی وقفه، جیغ و فریاد زدن، پرت کردن وسایل، عصبانیت، زدن خود و یا دیگران، گاز گرفتن، هول دادن همسالان و… که در ادامه علل این رفتارها و نحوه برخورد با آن ها را بررسی می کنیم.
علل ناسازگار بودن کودکان
اکثر والدین بابت این موضوع نگران هستند که اگر فرزندشان ناسازگار است، این ناسازگاری چه تاثیری بر آینده کودک می گذارد. قبل از یادگیری نحوه برخورد با کودک ناسازگار، لازم است علت رفتارهای بد کودک را کشف کنیم:
1- نیاز به توجه
گاهی اوقات ناسازگاری کودک به این دلیل است که می خواهد کسی به او توجه کند و کودک معمولا زمانی شروع به بد رفتاری می کند که کسی حواسش به او نیست.
همچنین بچه ها این موضوع را درک می کنند که والدین روی چه رفتارهایی حساس هستند و به آن ها واکنش نشان می دهند؛ به این ترتیب بچه ها نیز دست به چنین رفتارهایی می زنند زیرا آن ها به هر طریقی می خواهند توجه والدین را جلب کنند.
2- تقلید
بچه ها اغلب رفتارهای دیگران را تقلید می کنند؛ به عنوان مثال اگر ببینند معلم صدایش را در کلاس بالا می برد، کودک نیز احتمالا همین کار را بکند. آن ها همچنین از شخصیت های برنامه های تلویزیونی نیز تقلید می کنند.
یادتان باشد که کودک با شخصیت از پیش تعیین شده به دنیا نمی آید، بلکه او از طریق تعامل با اطرافیان و مشاهده رفتارهای دیگران یاد می گیرد که چگونه رفتار کند.
3- آزمایش مرزهای تعیین شده توسط والدین
زمانی که والدین مرزها و محدودیت هایی را برای فرزندشان تعیین می کنند، اولین کاری که کودک انجام می دهد این است که می خواهد محدودیت ها را بشکند و با رفتارهایش میزان تحمل پدر و مادر را آزمایش کند؛ این تلاش کودک همان رفتارهای ناسازگارانه است. در اینجا مهم است که والدین واکنش منفی نشان ندهند.
4- استقلال
زمانی که بچه ها در سن ۲ یا ۳ سالگی به استقلال می رسند، احساس برتری می کنند و دوست دارند همه کارها را به تنهایی و بدون دخالت والدین انجام دهند. بنابراین، به این دلیل که بچه ها می خواهند به والدین و دیگران نشان دهند که خودشان می توانند کارهایشان را انجام دهند، شروع به بد رفتاری می کنند.
5- مشکلات رفتاری
کودکان ناسازگار ممکن است مشکلات رفتاری مانند ADHD، اختلالات طیف اوتیسم، اضطراب و… داشته باشند. این کودکان رفتارهای مخربی از خود نشان می دهند، نسبت به کودکان عادی به توجه بیشتری نیاز دارند و نمی توانند از برخی از دستورالعمل ها و قوانین پیروی کنند مثل قوانین مدرسه. از آن جایی که سازگاری با محیط مدرسه برای این بچه ها دشوار است، ممکن است علاقه شان را به درس و تحصیل از دست بدهند.
6- عادت های رفتاری
وقتی خواسته های کودک برآورده نمی شود، در ابتدا او به طور غریزی شروع به بد رفتاری می کند؛ در صورتی که والدین بعد از بد رفتاری بچه، خواسته های او را برآورده کنند، کودک کم کم یاد می گیرد که با داد و فریاد زدن به چیزهایی که می خواهد دست پیدا کند و به این ترتیب این رفتار در بچه ها تبدیل به عادت می شود.
7- نیازهای برآورده نشده
اغلب کودکان در مهارت های ارتباطی ضعیف هستند و نمی توانند نیازهایشان را با کلمات بیان کنند، بنابراین زمانی که به چیزی نیاز دارد مثل آغوش، خوراکی و یا هر چیز دیگری، نیازشان را با رفتارهای نادرست به والدین نشان می دهند.
8- عدم کنترل احساسات
کنترل احساسات برای بچه ها کار سختی است و آن ها فقط تا حدی می توانند احساساتی که دارند را تحمل کنند. بنابراین برخی از کودکان ممکن است احساسات مختلفشان مثل پرخاشگری، ناامیدی، خستگی، گرسنگی و یا حتی عشق را با بد رفتاری نشان دهند.
با کودک ناسازگار چه کنیم؟
بعد از فهمیدن علت بد رفتاری کودک، بهتر می توانیم تصمیم بگیریم که با کودک ناسازگار چه کنیم و نحوه برخورد با او باید چگونه باشد. راهکارهای زیر می توانند برای والدین کمک کننده باشند:
1- والدین به عنوان الگوی کودک باید آرامش خود را حفظ کنند
اگر والدین دوست دارند فرزندشان رفتارهای سازنده داشته باشد، این رفتارها باید در خود والدین نیز وجود داشته باشد تا کودک آن ها را الگوی خود قرار دهد. بنابراین اگر پدر و مادری بر سر فرزند خود داد می زنند، کودک فکر می کند که داد زدن یک رفتار معمولی است و او نیز همین رفتار را انجام می دهد.
هنگامی که فرزندتان ناسازگارانه رفتار می کند ابتدا مطمئن شوید که خودتان آرام هستید، سپس به اندازه او پایین بیایید و با کودک هم قد شوید تا احساس خطر نکند و سعی کنید با روش های منحصر به فرد خود و با آرامشی که دارید، فرزندتان را آرام کنید. اما اگر خودتان آرام نیستید هرگز به سمت کودک نروید؛ در ابتدا باید برای آرام کردن خودتان وقت بگذارید و سپس با آرامش به سمت کودک بروید و به او کمک کنید.
2- به اندازه کافی به کودک توجه کنید
اگر فکر می کنید دلیل بد رفتاری فرزندتان عدم توجه است، شاید بهتر باشد وقت بیشتری با او بگذرانید؛ آخر هفته به پیک نیک بروید، به آن چه می گوید علاقه نشان دهید و کارهایی که دوست دارد را با یکدیگر انجام دهید.
3- حواس بچه های کوچکتر را پرت کنید
زمانی که بچه ها در سنین نوپایی شروع به جیغ و فریاد می کنند، والدین می توانند حواس آن ها را با فعالیت های دیگری مثل دویدن، پریدن، رقصیدن و یا بازی کردن پرت کنند زیرا حواس کودکان نوپا به راحتی پرت می شود.
4- با فرزندتان ارتباط موثری برقرار کنید
هیچ چیز برای بچه ها بهتر از یک ارتباط موثر با والدین نیست و بیشتر اوقات علت ناسازگاری کودک این است که کسی نیست با او صحبت کند و یا به حرف هایش گوش دهد. بنابراین بیشتر از قبل شنونده خوبی برای فرزندتان باشید.
5- ارتباط موثر را به کودک آموزش دهید
کودکان کوچکتر بلد نیستند که چگونه از کلمات استفاده کنند و به همین دلیل به جای گفتن این که چیزی آن ها را آزار می دهد، جیغ می زنند و گریه می کنند. بنابراین این زمان فرصت خوبی است که به کودک نوپای خود کمک کنید تا کلمات و عبارات مفید را یاد بگیرد و به کمک آن ها بتواند در مورد چیزهایی که ناراحتش می کند حرف بزند؛ مثلا هنگامی که کودک شروع به غر زدن می کند، کلمات را به او یادآوری کنید تا به جای غر زدن صحبت کند.
روش موثر برای بچه های بزرگتر این است که با آن ها صحبت کنید؛ از او بپرسید که چرا ناراحت است، چرا فریاد می زند، چرا وسایلش را پرت می کند و… به او توضیح دهید که خوب نیست به جای صحبت کردن، چنین کارهایی بکنیم.
به طور کلی والدین باید افکار و احساسات فرزندشان را بشناسند و همچنین احساسات خودشان نسبت به کاری که کودک می کند را بیان کنند تا کودک بفهمد که چگونه رفتارهایش بر دیگران تاثیر می گذارد.
6- از تقویت مثبت استفاده کنید
زمانی که فرزندتان از کلماتی که به او یاد می دهید استفاده می کند و یا رفتارهایش بهتر می شود، او را تشویق کنید. با تقویت مثبت، کودکان یاد می گیرند که چرا کارهایی مانند صحبت کردن و بیان احساسات بهتر از جیغ زدن و پرت کردن اسباب بازی ها است.
7- به قوانین و مرزها پایبند باشید
تحت هر شرایطی باید به قوانین و مرزهایی که برای کودک تعیین می کنید پایبند باشید و تسلیم بد رفتاری های کودک نشوید. حتی اگر یک بار هم تسلیم شوید فرزندتان فکر می کند که اگر بار بعد بلندتر جیغ بزند می تواند به خواسته اش برسد.
8- از برنامه خواب کودک مطمئن باشید
اگر کودکان برنامه خواب منظمی نداشته باشند در طول روز بد اخلاق می شوند؛ پس مطمئن شوید که فرزندتان به اندازه کافی خوابیده است.
9- مطمئن شوید که کودک مشکل جدی ندارد
اگر فرزندتان در حال بزرگ شدن است اما رفتارهای او بهتر نمی شود و با راهکارهایی که انجام می دهید نمی تواند به کاهش بد رفتاری های او کمک کنید، حتما با کمک پزشک مشکلات جدی مانند ناتوانی های یادگیری، اختلالات خلقی، اضطراب، افسردگی و… را در او بررسی کنید.
10- از روانشناس کودک کمک بگیرید
اگر با وجود عملی کردن راهکارهای گفته شده، ناسازگار بودن فرزندتان کم نمی شود، شاید بهتر باشد از یک متخصص کودک و نوجوان در حوزه سلامت روان کمک بگیرید؛ روانشناس با ارزیابی های حرفه ای خود کمک می کند تا علت رفتارهای بد کودک شناخته و به مرور زمان کم و کمتر شود.