برای این که بهتر به این کودکان کمک کنیم؛ لازم است بدانیم با کودکان استرسی چه کنیم. راهکارهایی مثل روتین منظم زندگی، فعالیت روزانه مفید و صحبت کردن با کودک، رژیم غذایی سالم، خواب کافی، خندیدن و تمرین تنفس عمیق تا حد زیادی به کاهش استرس کمک می کند. مدیریت استرس منجر به زندگی متعادل تر، سالم تر و با کیفیت تر می شود.
استرس در کودکان چگونه اتفاق می افتد؟
زندگی پر از تغییرات و تجربه های متفاوت است که گاهی هیجان انگیزند و گاهی استرس زا. استرس یک واکنش فیزیکی، ذهنی و احساسی به رویدادهای دشوار زندگی است. این مسئله بخشی عادی از زندگی هر فردی است، از جمله کودکان. بچه ها به ویژه نوجوانان، معمولا از والدین خود نمی خواهند که در مدیریت استرس به آن ها کمک کنند چون گاهی اوقات حتی خودشان هم نمی دانند که استرس دارند؛ اما شما به عنوان یک مراقب، ممکن است متوجه تغییر رفتار و سبک زندگی فرزندتان شوید.
علائم استرس در کودکان
کودکان مانند بزرگسالان نیستند و ممکن است استرس را به روش های متفاوتی بروز دهند. در ادامه به بررسی مهم ترین علائم استرس در آن ها می پردازیم. همچنین باید بدانیم که در این مواقع کودک شما به حمایت بیشتری نیاز دارد:
1- پرخاشگری یا تحریک پذیر شدن
استرس منجر به افزایش خشم و تحریک پذیری می شود. ممکن است مواقعی که فرزندتان استرس دارد، دچار اختلالات خلقی یعنی بد اخلاقی، بد رفتاری و… شود که با رفتار یا وضعیت قبلی او همخوان نیست.
2- مشکل خواب
نگرانی ها و ترس های همه آدم ها در خواب ظاهر می شوند. کودکانی که استرس دارند ممکن است مشکل خوابیدن داشته باشند و یا در طول شب کابوس ببینند.
3- کناره گیری از دیگران
گاهی اوقات کودکان استرسی دوست دارند مدت طولانی تنها باشند و با دوستان و خانواده تعامل نداشته باشند.
4- مشکلات درسی و یادگیری
تغییرات قابل توجه در عملکرد درسی کودک می تواند نشانه ای از وجود استرس باشد. استرس، تمرکز کودکان را در مدرسه و یا هنگام انجام تکالیف بهم می زند و حتی ممکن است با دوستان و همکلاسی های خود نیز دچار مشکل شوند.
5- سردردهای مکرر یا معده درد
هنگامی که کودکان مضطرب می شوند، بدن آن ها هورمون کورتیزول ترشح می کند و باعث گرفتگی شکم، سردرد و دیگر مشکلات جسمانی می شود.
6- نافرمانی کردن
کودکان استرسی، عصبانی و آشفته هستند و به دنبال راهی برای رهایی از چنین موقعیت ها و یا تخلیه احساساتشان هستند. به همین دلیل این امر ممکن است منجر به رفتارهای سرکشانه آن ها شود.
علائم استرس کودکان بر اساس سن، شخصیت و مهارت های کودکان متفاوت است. نکته مهم این است که باید مراقب تغییرات شدید یا ناگهانی رفتارهای فرزندانتان باشید و این مسئله را جدی بگیرید و آن را پیگیری کنید.
با کودکان استرسی چه کنیم؟
شما به عنوان والدین یا مراقب، وقتی فرزندانتان استرس دارند باید به این موضوع اهمیت بدهید و همراه کودکتان باشید. مدیریت استرس و نحوه برخورد با کودکان استرسی برای غلبه بر احساس اضطرابشان، اهمیت بالایی در رشد روانی – عاطفی بچه ها دارد. درست است که هیچوقت نمی توان تمام استرس ها را از بین برد، اما می توان با کمک راهکارهای زیر، تاثیر استرس بیش از حد بر زندگی کودک را به حداقل رساند:
1- انتظارات خود را مطرح کنید
نمونه هایی از رفتارهای درست و نادرست را با کودکان در میان بگذارید. در تربیت کودکان، به جای امر و نهی کردن به آن ها بگویید که دقیقا بهتر است چه کار کنند و شما از او چه انتظاری دارید. به عنوان مثال، به جای گفتن «با دهان باز غذا نخور»، بهتر است بگویید «لطفا غذا را با دهان بسته بجو».
2- واکنش درست نشان دهید
وقتی کودک پرخاشگری می کند، نافرمانی می کند و…، نفس عمیق بکشید و با آرامش به او کمک کنید تا رفتارش را اصلاح کند. یادتان باشد شما به عنوان والد هرگز نباید مانند کودک با خشم واکنش نشان بدهید؛ انتظارات خود را واضح مطرح کنید و بر روی آن ها ثابت بمانید و هیچ گاه به اجبار چیزی را قبول نکنید، در عوض احساسات آن ها را بپذیرید و انتظارات تعیین شده خود را دنبال کنید. به خود یادآوری کنید که کودکان تاثیرپذیر هستند و لحن و کلمات شما در اصلاح رفتار آن ها بسیار مهم و موثر است. در واقع آن ها باید یاد بگیرند که احساساتشان را به روش درستی ابراز کنند.
3- درگیر جزئیات نباشید
اگر گاهی کودک رفتارهای کوچک اشتباهی انجام می دهند که خطرناک یا غیرقانونی نیستند، سعی کنید آن ها را نادیده بگیرید و در عوض زمانی که کار مثبتی انجام می دهند به او توجه کنید. گاهی اوقات کودکان منتظر واکنش شما هستند؛ بنابراین سعی کنید به جای رفتارهای منفی، به رفتارهای مثبت او بیشتر واکنش نشان دهید. اگر بخواهید همه رفتارهای بچه ها را اصلاح کنید، آن ها احساس بی کفایتی می کنند.
4- برنامه روزانه و زندگی منظمی داشته باشید
با وجود تغییرات غیرقابل پیش بینی، کودکان باید بتوانند روی یک برنامه روزانه ثابت حساب کنند و تا حدودی زندگی منظمی داشته باشند؛ به همین دلیل است که برنامه روزانه اهمیت زیادی دارد. اگر خانواده تان تاکنون هیچوقت برنامه نداشته است، از الان می توانید کم کم و نه یک دفعه، برنامه ریزی روزانه انجام دهید و به زندگیتان نظم دهید. مثلا می توانید با یک عادت جدید قبل از خواب شروع کنید و یا سعی کنید چند شب در هفته شام را دور هم میل کنید تا این ثبات در خانه برای فرزندانتان ایجاد شود.
5- با یکدیگر صحبت کنید
معمولا برای کودکان سخت است که مکالمه دشوار یا ناراحت کننده ای داشته باشند. وقتی با فرزندتان در حال انجام کاری هستید، با او صحبت کنید؛ مثل زمانی که با هم آشپزی می کنید. وقتی کودک مجبور نباشد مستقیم به شما نگاه کند و یا برای صحبت در مورد احساسات و تجربیاتش تحت فشار نباشد، بهتر و راحت تر صحبت می کند.
6- با کودک شوخی کنید
خندیدن نه تنها به بهبود خلق و خو کمک می کند، بلکه استرس بدن را نیز کاهش می دهد. با تماشای فیلم کمدی، خواندن مطالب طنز یا جوک، بازی کردن و کمک به یکدیگر، راه هایی برای خندیدن با کودکتان را پیدا کنید.
7- رژیم غذایی سالم و خواب کافی داشته باشید
کودکان خسته یا گرسنه به ندرت خوشحال می شوند. سعی کنید رژیم غذایی کودک شامل ترکیبی از میوه ها و سبزیجات، غلات کامل و پروتئین های بدون چربی باشد تا آن ها را سیر نگه دارد و فکرشان را باز کند.
کمبود خواب نیز می تواند باعث پرخاشگری شود؛ بنابراین یک روتین خواب داشته باشید تا فرزندانتان طبق آن عمل کند و هر شب به اندازه کافی بخوابند. عادات خوب قبل از خواب را نیز انجام دهید مانند خاموش کردن تلویزیون و تلفن ها و کنار گذاشتن وسایل الکترونیکی.
خواب کافی و رژیم غذایی سالم به عملکرد درست و کاهش استرس کمک زیادی می کند.
8- تنفس عمیق را تمرین کنید
تنفس عمیق یک راه عالی برای کاهش استرس است. به مدت پنج ثانیه نفس عمیق بکشید، دو ثانیه نفستان را حبس نگه دارید و تا پنج ثانیه نفس را بیرون بدهید. همین تمرین را می توان به کودکان نیز یاد بدهید. اگر فرزندانتان احساس اضطراب می کنند، این تمرین ساده را امتحان کنید تا استرس و نگرانی ها از ذهنشان دور بماند.
9- از معلم کودک کمک بگیرید
زمانی که بچه ها منزل نیستند، از فرصت استفاده کنید و با معلم آن ها تماس بگیرید. ممکن است موضوعی در مدرسه باعث ایجاد استرس در کودک شده باشد و شما از آن بی خبر باشید. از وضعیت فرزندانتان بپرسید، این که آیا معلم متوجه مشکلی بین فرزند شما و سایر دانش آموزان شده است یا نه. بعضی از کودکان به هر دلیلی در مورد مسائل مدرسه با والدین خود صحبت نمی کنند. پس زمانی که فرزندانتان در کنار شما نیستند، معلمان مدرسه می توانند چشم و گوش شما باشند و شما را از وضعیت آن ها باخبر کنند.
10- کودک را تشویق کنید تا با ترس هایش روبرو شود
وقتی کودک از موقعیتی می ترسد، از آن فرار می کند در حالی که اجتناب از موقعیت های استرس زا، استرس را از بین نمی برد و شاید حتی ترس و استرس نسبت به آن موقعیت، از قبل هم شدیدتر شود. در عوض اگر کودک با ترس هایش روبرو شود، استرس او خود به خود در طول زمان کاهش می یابد.
در واقع بدن انسان نمی تواند برای مدت طولانی مضطرب بماند، به همین دلیل سیستمی در بدن وجود دارد که پس از مدتی، بدن را آرام می کند. شاید خودتان نیز تجربه کرده باشید که معمولا وقتی آدم ها در یک موقعیت استرس زا قرار داشته باشند، استرس آن ها در عرض ۲۰ تا ۴۵ دقیقه کاهش پیدا می کند.
11- کودک را سرزنش نکنید
به کودک بگویید اشکالی ندارد که ایرادهایی داشته باشد، هیچ آدمی کامل نیست. اغلب ما فکر می کنیم که فرزندانمان باید در ورزش، مدرسه و تمام موقعیت های زندگی موفق شوند اما گاهی فراموش می کنیم که بچه ها باید بچگی کنند. منظور این نیست که تلاش کردن اهمیتی ندارد، بلکه باید بدانند تلاش آن ها دیده می شود و باید بهترین خودشان باشند. این که فرزندتان را تشویق کنید تا تلاش کند خیلی مهم است و این که اشتباهات و نواقص آن ها را بپذیرید هم تا همان اندازه حائز اهمیت است.
12- صبور باشید
دیدن استرس و ناراحتی کودکان برای اغلب پدر و مادرها آزاردهنده است. والدین باید صبور باشند و به کودک کمک کنند تا خودش مشکلش را حل کند؛ توانایی حل مسئله پیدا کند و تبدیل به فردی شود که می داند چگونه با فراز و نشیب های زندگی کنار بیاید، احساساتش را در قالب کلمات بیان کند و وقتی شکست می خورد، آرامش خود را حفظ کند و دوباره برای موفقیت تلاش کند.