برای این که بتوانیم به کودک با اعتماد به نفس پایین کمک کنیم و اعتماد به نفس او را تقویت کنیم در وهله اول باید او را دوست بداریم و به او محبت کنیم تا کودک ببیند دیگران او را باارزش می دانند. هیچگاه با لحن خشن از کودک انتقاد نکنید زیرا کلمات و لحن والدین بر کودکان تاثیر زیادی می گذارد و تا بزرگسالی همراه آن ها خواهد بود، به جای آن می توانید نگرانی ها، نتایج دلخواه نحوه رسیدن به آن ها را به طور شفاف برای کودک توضیح دهید.
والدین باید به کودکان توجه کنند و تلاش های او را از صمیم قلب تحسین کنند. به احساسات کودک اهمیت بدهید و به آن ها کمک کنید تا احساساتشان را ابراز کنند و به آن ها گوش دهید و آن ها را درک کنید. نقاط قوت کودک را پیدا کنید، به او نشان دهید و بر روی آن ها متمرکز شوید و در نهایت با اشتباهاتی که کودک مرتکب می شود به طور مناسبی برخورد کنید و به آن ها اطمینان دهید که همه آدم ها اشتباه می کنند.
اعتماد به نفس چیست؟
اعتماد به نفس نگرشی است که افراد نسبت به مهارت ها و توانایی های خود دارند؛ یعنی میزانی که خود را پذیرفته اند و به آن اعتماد دارند. اعتماد به نفس یعنی شناخت نقاط قوت و ضعف خود و داشتن دیدگاه مثبت نسبت به خود.
چرا اعتماد به نفس در کودکان مهم است؟
اعتماد به نفس تقریبا بر تمام جنبه های زندگی یک کودک تاثیر می گذارد؛ به عنوان مثال، اعتماد به نفس بر نحوه تصمیم گیری، کیفیت روابط، داشتن احساس خوب نسبت به خود، میزان اعتماد به توانایی های خود و انگیزه بچه ها برای امتحان کردن چیزهای جدید تاثیر می گذارد.
کودکی که اعتماد به نفس دارد احساس خوبی دارد و انگیزه بیشتری برای تلاش کردن دارد چرا که او معتقد است می تواند خوب عمل کند و به دستاوردهای خود افتخار می کند. این کودکان با اشتباهات خود کنار می آیند زیرا اشتباهات به آن ها انگیزه می دهد تا دوباره تلاش کنند، موفق شوند و بر نقاط ضعف خود غلبه کنند. اعتماد به نفس همچنین بر توانایی کودک برای شکل دهی روابط سالم با دوستان و خانواده تاثیر می گذارد. در کل سطح اعتماد به نفس کودکان بر سلامت روان آن ها تاثیر زیادی می گذارد.
فردی که اعتماد به نفس ندارد احتمالا در زندگی با مسائل زیر درگیر است:
- درخواست کمک یا بیان نیازهایی که دارد برایش سخت است.
- بیش از حد حساس است و احساس حسادت و ناامنی می کند.
- بودن در کنار دوستانش برایش مشکل است.
- روابط خوبی ندارد.
- خود را سرزنش می کند.
نشانه های اعتماد به نفس پایین در کودکان
همه ما در زندگی لحظاتی را تجربه کرده ایم که به اعتماد به نفسمان ضربه وارد شده است و این کاملا طبیعی است. بنابراین اگر فکر می کنید کودکتان نشانه های اعتماد به نفس پایین را دارد، این فقط نشان دهنده این است که او در حال مبارزه است و نیاز به حمایت بیشتری دارد.
متداول ترین نشانه های کودک با اعتماد به نفس پایین عبارت است از:
- در مورد خود نظرات منفی دارند مانند “من زشتم”، “من احمقم” و…
- دائم خود را به طور منفی با دیگران مقایسه می کند.
- بیش از حد نگران نظرات دیگران در مورد خودشان هستند.
- اغلب غمگین، گوشه گیر، عصبانی و یا افسرده به نظر می رسند.
- سریع عصبانی می شوند.
- دوستان زیادی ندارند.
- از موقعیت های اجتماعی اجتناب می کنند.
- فکر می کنند تلاش های آن ها هرگز به خوبی تلاش های دیگران نیست.
- پذیرش تمجید و انتقاد برای آن ها سخت است.
- به دلیل ترس از شکست خوردن تمایل ندارند چیزهای جدید را امتحان کنند.
- به راحتی تسلیم می شوند و می گویند “نمی توانم”
- کنار آمدن با شکست برایشان سخت است.
- دیگران یا موقعیت ها را برای شکست هایشان سرزنش می کنند مثلا “معلم احمق بود” یا “کامپیوتر درست کار نکرد”
- اگر احتمال بدهند که در بازی برنده نمی شوند تقلب می کنند و دروغ می گویند.
- اهمیت رویدادها را کمتر جلوه می دهند.
- عدم علاقه به فعالیت هایی که قبلا از آن ها لذت می بردند.
- عملکردشان در مدرسه پایین است.
- رفتارهای منفی دارند مانند غیبت در کلاس درس، سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و بدرفتاری های دیگر.
تقویت اعتماد به نفس در کودکان
راهکارهای زیر کمک می کند تا اعتماد به نفس کودکان را تقویت کنیم:
1- به کودک محبت کنید
این که کودک بداند دیگران او را دوست دارند، او را باارزش می دانند و برای آن ها مهم است، احساس خوبی پیدا می کند. بنابراین به کودکان محبت زیادی نشان دهید و به او یادآوری کنید که چقدر برای مامان و بابا و سایر اعضای خانواده مهم است.
2- با لحن خشن انتقاد نکنید
والدین باید بدانند که نحوه صحبتشان با کودک و آن چه که می گویند عمیقا بر احساس کودک نسبت به خودش تاثیر می گذارد. به عنوان مثال این که به بچه ای گفته شود تو “خیلی تنبلی” برای او آزاردهنده است و چنین برچسب هایی می تواند تا آخر عمر بر کودک تاثیر بگذارد و در بزرگسالی در حالی که با سختی ها مبارزه می کند خود را بی ارزش بداند.
والدین باید نگرانی های خود، نتایج دلخواه و چگونگی دستیابی به آن ها را برای کودک توضیح دهند. مثلا اگر فکر می کنید فرزندتان به اندازه کافی درس نمی خواند به او بگویید:”من نگرانم که وقتت برای انجام تکالیفت کم بیاد، بخاطر همین بهتره زمانی رو انتخاب کنی و هر روز بعد از مدرسه به مدت یک ساعت تکالیفت رو انجام بدی”.
3- به کودک توجه کنید و از تلاش های او تعریف کنید
این که در مسیر رسیدن به هدف، تلاش های کودک را ببینید و تحسین کنید حتی اگر به هدفش نرسیده باشد ضروری است. حتما لازم است که این تحسین از صمیم قلب باشد چرا که اگر نباشد بچه ها به خوبی متوجه آن می شوند و نتیجه معکوس دارد. بنابراین اگر واقعا کار عالی انجام نداده اند، به آن ها نگویید که عالی کار کرده اند؛ می توانید بگویید به او افتخار می کنید که در آن کار سخت تسلیم نشده است.
4- به احساسات کودک اهمیت دهید
بچه هایی که اعتماد به نفس کمی دارند معمولا احساساتشان را در خودشان می ریزند و ابراز احساسات برایشان سخت است درحالی که بسیار مهم است کودکان یاد بگیرند تا در مورد احساساتشان صحبت کنند.
کودکان را تشویق کنید تا درباره احساساتی که دارند حرف بزنند این که آیا ناراحت هستند یا خوشحال، ناامید، عصبانی و… سپس وقتی فرزندتان شروع به ابراز احساسات کرد، بسیار مهم است که به او گوش دهید و او را درک کنید تا احساس ارزشمندی کند. به فرزندتان کمک کنید تا بداند که احساساتش مهم است و حق دارد چنین احساساتی داشته باشد.
پس با کودک درباره این که چه احساسی دارد و چه چیزی باعث شده که چنین احساسی داشته باشد صحبت کنید و به او کمک کنید و اگر خواست کنارش باشید تا مشکلاتی که دارد را حل کند.
5- نقاط قوت کودک را پیدا کنید
کسی که اعتماد به نفس کمی دارد احتمالا فقط روی نقاط ضعفش تمرکز دارد. بنابراین مهم است که بدانید فرزندتان چه کاری را خوب انجام می دهد؛ برای مثال اگر آشپزی خوبی دارد شام را به او بسپارید و از او بابت زحماتش قدردانی کنید.
به کودک بفهمانید که هر فرد نقاط قوت و استعدادهای متفاوتی دارد و او را تشویق کنید تا قدردان استعدادهای خود باشند.
6- نظرات منفی که در مورد خودشان دارند را به چالش بکشید
وقتی فرزندتان در مورد خودش بد می گوید او را به چالش بکشید تا ببیند واقعا چه کاری را نمی تواند انجام دهد، نه این که فکر می کند نمی تواند انجام دهد. کودکان باید بدانند که نباید همه صداهای انتقادکننده و سرزنش کننده درونی خود را باور کنند زیرا بیشتر آن ها درست نیست. در عوض به آن ها کمک کنید تا با خود مانند بهتری دوست رفتار کنند؛ برای خود مهربان، حمایت کننده و تشویق کننده باشند.
7- با اشتباهات کودک برخورد مناسبی داشته باشید
بسیاری از کودکانی که اعتماد به نفس پایینی دارند دیدگاه کمال گرا دارند؛ به همین دلیل باید به آن ها اطمینان بدهید که اشتباه کردن بد نیست و همه آدم ها اشتباه می کنند. همچنین قضاوت های نادرستی که پس از اشتباه کردن در مورد خود انجام می دهند را به چالش بکشید؛ مثلا از او بپرسید که اگر دوستی همین اشتباه را مرتکب شده بود، آیا از او متنفر می شد و فکر می کرد که دوستش احمق است؟ معمولا این طور نیست؛ احتمالا کودک با دوست همدردی می کند، از او حمایت می کند و به او کمک می کند تا از اشتباهش درس بگیرد. بنابراین کودک باید یاد بگیرد که همین درک و مهربانی را با خود نیز داشته باشند.
8- به کودک یاد دهید خودش را با دیگران مقایسه نکند
کودک باید بداند هرکس منحصر به فرد و ارزشمند است و هیچ دو نفری ظاهر، توانایی و مهارت های مشابهی با یکدیگر ندارند؛ بنابراین تلاش برای شبیه دیگران شدن کاری بیهوده است.
به جای مقایسه خود با دیگران، کودکان باید خودشان را بشناسند و نقاط قوت خود را تقویت کنند تا کیفیت زندگیشان بالا رود.
9- در گذشته نمانید
کودکان با اعتماد به نفس پایین معمولا به اشتباهات خود، حرف ها و کارهای نادرستی که در گذشته انجام داده اند فکر می کنند در حالی که ماندن در گذشته باعث تضعیف بیشتر اعتماد به نفس می شود. بنابراین لازم است فرزندتان را تشویق کنید تا از اشتباهات گذشته خود درس بگیرد و روی زمان حال و برنامه های آینده اش تمرکز کند.
10- یادگیری یک مهارت جدید
یادگیری مهارت های جدید اعتماد به نفس را تقویت می کند. واقعیت این است که کودکانی که اعتماد به نفس پایینی دارند اغلب به دلیل ترس از شکست خوردن، تمایلی به امتحان کردن چیزهای جدید ندارند؛ بنابراین تشویق و حمایت آن ها بسیار کمک کننده است، حتی می توانید از کوچک ترین قدم آن ها نیز قدردانی کنید.
والدین می توانند در ابتدای مسیر کنار کودک باشند و زمانی که احساس کردند به خودشان اطمینان دارند، عقب بکشند و اجازه دهند تا خودشان به مسیرشان ادامه دهند. آن چه مهم است این است که کودک فرصتی برای یادگیری، تلاش و افتخار به دستاوردهای خود داشته باشد.