برای این که بدانیم با کودک اوتیسمی چگونه رفتار کنیم ابتدا باید نحوه ارتباط و رفتار با آن ها را یاد بگیریم؛ بلد بودن چگونگی ارتباط گرفتن با آن ها، برقراری رابطه غیرکلامی، طرح ریزی برنامه شخصی برای هر کودک، مراجعه به مشاوره و رواشناس از جمله راهکارهایی هستند که به ما کمک می کنند تا با کودکان اوتیسم بهتر رفتار کنیم و بتوانیم رابطه درستی با آن ها برقرار کنیم. یادگیری بیشتر در مورد این اختلال می تواند به ما کمک زیادی کند تا رابطه موثرتری با آن ها برقرار کنیم.
اوتیسم چیست؟
اختلال اوتیسم نوعی اختلال رشدی است که بر نحوه تعامل و ارتباط کودکان با دیگران تاثیر می گذارد. کودکان مبتلا به اوتیسم معمولا از سنین پایین علائم بیماری را بروز می دهند و این علائم تا دوران بزرگسالی ادامه می یابد. همان طور که گفتیم، این کودکان در برقراری ارتباط با افراد دیگر و برقراری تماس چشمی مشکل دارند. معمولا منزوی هستند و شاید این طور به نظر برسد که علاقه ای به ارتباط با اعضای خانواده و دیگر افراد ندارند. اگر با کودک مبتلا به اوتیسم در ارتباط هستید؛ شاید گاهی احساس کنید که نمی توانید با آن ها ارتباط برقرار کنید و این موضوع را تجربه کرده باشید.
مشکلات فرد متبلا به اوتیسم
بیماری اوتیسم هیچ درمانی ندارد اما بسیاری از کودکان با صبر و استمرار، چگونگی برقراری ارتباط و تعامل را یاد می گیرند. متخصصان و کارشناسان سلامت روان مطالب زیادی در مورد نحوه برقراری ارتباط با این کودکان مطرح کرده اند و همچنان نیز در تلاش هستند تا علت اصلی این بیماری را پیدا کنند. تحقیقات نشان می دهد که این بیماری می تواند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی باشد.
مشکلاتی که لازم است در مورد کودکان مبتلا به اوتیسم بدانیم شامل موارد زیر هستند:
- آن ها ممکن است نتوانند ارتباطات غیرکلامی شما را درک کنند و گاهی به لبخند یا اخم شما واکنش نشان نمی دهند.
- کودکان مبتلا به اوتیسم اصطلاحات را با معنای عینی و واقعی کلمه برداشت می کنند؛ بنابراین باید منظور خود را دقیق به آن ها بگویید. پس اگر اصطلاح یا ضرب المثلی به او گفتید و او معنای تحت الفظی آن را درک کرد، تعجب نکنید.
- آن ها معمولا در یک زمان فقط یک فکر یا ایده را می توانند مدیریت کنند؛ بنابراین مکالمات را متمرکز و ساده مطرح کنید زیرا آن ها نمی توانند همزمان بر روی چند چیز تمرکز داشته باشند.
- آن ها گاهی می خواهند فقط در مورد یک موضوع صحبت کنند و ممکن است بارها و بارها آن موضوع را تکرار کنند.
- ممکن است مسائل را به گونه ای متفاوت از دیگران درک کنند؛ بنابراین گاهی شما آن طور که آن ها درک می کنند، متوجه صداها، مزه ها، لمس ها، بوها و چیزهای خاص دیگری نمی شوید و این چیزهای بی اهمیت برای عموم مردم، برای این کودکان دردناک است.
با کودک اوتیسمی چگونه رفتار کنیم؟
یادگیری در مورد اوتیسم و مشارکت در درمان کمک زیادی به این کودکان می کند. هیچ قانون مشخص و کلی در مورد نحوه برقراری ارتباط با کودکان مبتلا به اوتیسم وجود ندارد اما بسیاری از اطرافیان این کودکان با رعایت نکات زیر موفق شده اند ارتباط موثری با آن ها داشته باشند و از تعامل با آن ها نتیجه بهتری بگیرند:
1- زیرساخت و آرامش لازم را فراهم کنید
- برای تعامل با کودکان اوتیسم، قبل از هر چیز باید صبور باشید. پردازش اطلاعات در کودک مبتلا به اوتیسم بیشتراز افراد عادی زمان می برد. گاهی لازم است سرعت مکالمه خود را کاهش دهید و با سرعتی که آن ها راحت تر هستند صحبت کنید. مکث های طولانی هم می تواند موثر باشد.
- برای این کودکان حتما برنامه ای زمان بندی شده تنظیم کنید. اغلب کودکان اوتیسم زمانی بهترین عملکرد را دارند که برنامه منظمی داشته باشند. برای کودک برنامه ای با زمان بندی منظم برای وعده های غذایی، مدرسه و زمان خواب تنظیم کنید تا پیامدهای منفی ناشی از اختلال او را به حداقل برسانید و اگر برنامه نیاز به تغییر داشت حتما کودک را از قبل برای آن تغییرات آماده کنید.
- به این کودکان بیاموزید که خشم خود را بدون پرخاشگری ابراز کند. کودکان مبتلا به اوتیسم باید بدانند که مجبور نیستند خشم و ناراحتی خود را درون خود نگه دارند؛ بلکه می توانند آن را به شکلی درست بروز بدهند و باید روش درست بروز احساسات را به آن ها یاد دهید.
- اگر کودک آن طور که می خواهید به شما پاسخ نمی دهد، نباید اجازه دهید که احساساتتان آسیب ببینند. کودکان مبتلا به اوتیسم هم در نشان دادن و هم در کنترل کردن احساساتشان مشکل دارند؛ آن ها معمولا صریح و واضح صحبت می کنند، پس نباید این مسئله را شخصی سازی نکنید.
- سعی کنید همیشه امیدوار و پرانرژی باشید. این کودکان نسبت به انرژی مثبت و روی خوش واکنش بهتری نشان می دهند. حتما در مورد رفتار خوب با آن ها صحبت کنید یا درصورت مشاهده رفتار درست از آن ها برایشان پاداشی درنظر بگیرید. تعریف و تمجید از آن ها نیز بسیار موثر است.
- رفتار آزاردهنده آن ها برای جلب توجه را جدی نگیرید. گاهی کودکان مبتلا به اوتیسم رفتارهای بدی انجام می دهند تا شما را وادار کنند که به او توجه کنید در حالی که نادیده گرفتن این رفتارها، بهترین راه برای جلوگیری از آن است. در مورد رفتار خوب با کودک بیشتر صحبت کنید و در قبال رفتارهای خوبش به او پاداش بدهید.
2- راه های غیرکلامی برای برقراری ارتباط با او پیدا کنید
- مهربان و محترم باشید. کودکان مبتلا به اوتیسم هم مانند سایر کودکان نیاز به در آغوش گرفته شدن دارند؛ حتی گاهی اوقات خیلی بیشتر از سایر کودکان به محبت و همدلی نیاز دارند. اما یادتان باشد که برخی از کودکان اصلا دوست ندارند که آن ها را لمس کنید، حتی تماس جزئی هم آن ها را آزار می دهد. به حریم شخصی آن ها احترام بگذارید و هرگز محبت فیزیکی را به کودک تحمیل نکنید.
- عشق و علاقه خود را به آن ها نشان دهید. شاید کودکان اوتیسمی در نشان دادن احساسات خود مشکل داشته باشند اما باید بدانند که شما آن ها را دوست دارید. پس ابراز علاقه، مراقبت و حمایت خود را از آن ها دریغ نکنید.
- فعالیت بدنی داشته باشید. کودکان مبتلا به اوتیسم معمولا دامنه توجه کمی دارند و این مسئله هنگام ارتباط با آن ها مشهودتر است. دویدن و بازی کردن در بیرون از منزل راه خوبی برای اوقات فراغت و وقت گذرانی با آن هاست. این کار باعث عملکرد بهتر و احساس آرامش بیشتر در آن ها می شود.
- از کودکان اوتیسم بیاموزید. نیازها و توانایی های خاص این کودکان می تواند دریچه ای متفاوت برای نگاه کردن به دنیایی باشد که قبلا آن را ندیده اید. بعضی روزها هر چقدر هم که سخت باشد، استراحت کردن، خندیدن و لذت بردن از زندگی در کنار این کودکان می تواند برای شما و اطرافیان خوشایند باشد.
- به او ایمان داشته باشید. کودک مبتلا به اوتیسم قبل از هر چیز یک کودک است و در حال رشد کردن با دنیای ناشناخته خودش است. به کاری که کودک می تواند انجام دهد ایمان داشته باشید و او را با فرضیات و ذهنیت خود تعریف نکنید.
3- برنامه کودک اوتیسمی را با نیازهای او تطبیق دهید و شخصی سازی کنید
درمان های مختلفی برای کودکان اوتیسمی وجود دارد اما تشخیص این که کدام روش برای کودک شما مناسب است می تواند دشوار باشد. یادتان باشد هیچ درمان واحدی وجود ندارد که برای همه مفید باشد؛ هر فرد در طیف اوتیسم منحصر به فرد است، با نقاط قوت و ضعف متفاوت خود. بنابراین درمان هر کودک هم باید بر اساس نیازهای فردی او تنظیم شود. باید هر کودک اوتیسم را بیشتر بشناسید تا بهتر بتوانید نیازهای او را برآورده کنید. اگر والدین کودک اوتیسمی هستید با پرسیدن سوالات زیر می توانید این کار را انجام دهید:
- نقاط قوت و نقاط ضعف فرزندم چیست؟
- کدام یک از رفتارهای او بیشترین مشکل را ایجاد می کنند؟
- کودکم چه مهارت های مهمی دارد؟
- فرزندم چگونه یادگیری بهتری دارد؟ از طریق دیدن، شنیدن یا انجام دادن؟
- بچه من از چه چیزی لذت می برد و چگونه می توان از آن فعالیت ها در درمان و تقویت یادگیری استفاده کرد؟
در نهایت یادتان باشد صرف نظر از برنامه انتخاب شده، مشارکت و همراهی شما در این امر بسیار مهم تر است. شما می توانید با همکاری تیم درمان و ادامه درمان در خانه، به فرزندتان کمک کنید تا بهترین نتیجه را از درمان بگیرد.
4- از متخصصین و مشاوران کمک بگیرید
مراقبت از کودک مبتلا به اوتیسم انرژی و زمان زیادی می خواهد. والدین ممکن است بعضی روزها احساس خستگی، استرس، ناامیدی و دلسردی کنند؛ بنابراین اگر هر یک از این احساسات را تجربه کرده اید اشکالی ندارد و این حق شماست که گاهی استراحت کنید. تربیت کودکان با نیازهای ویژه چالش برانگیزتر است و اصلا کار ساده ای نیست. سعی نکنید همه کارها را به تنهایی انجام دهید؛ مکان های زیادی وجود دارند که خانواده های این کودکان می توانند برای مشاوره، کمک، حمایت، پشتیبانی و… به آن ها مراجعه کنند. می توانید به گروه های حمایت والدین بپیوندید و یا از خانواده و دوستان خود بخواهید که از فرزند شما مراقبت کنند تا بتوانید دوباره با انرژی بیشتر برگردید. روانشناسان و مشاوران نیز می توانند در این مسیر به شما کمک کنند.
- گروههای پشتیبانی: پیوستن به گروه های پشتیبانی راهی عالی برای ملاقات با سایر خانواده هایی است که با چالش های مشابه شما دست و پنجه نرم می کنند. در این گروه ها والدین اطلاعاتشان را با یکدیگر به اشتراک می گذارند و با یکدیگر مشورت می کنند؛ این کار به کاهش انزوای بسیاری از این والدین کمک می کند.
- مراقبت فرجه ای: هر فردی هر از گاهی نیاز به استراحت دارد و این موضوع برای افرادی که با کودکان اوتیسمی زندگی می کنند بسیار صادق است. در این نوع مراقبت، یک پرستار به طور موقت مسئولیت کار را بر عهده می گیرد و شما می توانید چند ساعت، روز و یا حتی هفته استراحت کنید.